Skorupka Ignacy Jan (1893–1920), ksiądz, kapelan WP, prefekt szkolny. Ur. 31 VII w Warszawie. Dziadek S-i pochodził z rodziny szlachty zagrodowej z Podlasia; przeniósł się do Warszawy ok. 1877 r. S. był najstarszym synem Adama Jana, urzędnika tow. ubezpieczeniowego w Warszawie, a następnie kasjera warszawskiego magistratu, i Eleonory z Pomińskich (zm. 1916), córki powstańca z r. 1863, starszym bratem Kazimierza (zob.).

S. uczył się od r. 1902 w gimnazjum Pawła Chrzanowskiego (późniejsze Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego), a następnie w Gimnazjum Rocha Kowalskiego w Warszawie. W r. 1909 wstąpił do warszawskiego seminarium duchownego. W czasie wakacji wyjeżdżał trzykrotnie na praktykę do parafii w Klembowie w pow. wołomińskim. W listopadzie 1912 otrzymał cztery niższe święcenia, a w r. 1914 święcenia subdiakonackie. Po ukończeniu seminarium został w jesieni 1914 skierowany do Akademii Duchownej w Piotrogrodzie. Rozmiłowany w literaturze polskiej, zaraz po przyjeździe do Akademii zainicjował powstanie kółka literackiego «Polonia» i wygłaszał w nim odczyty, m. in. o Warszawie w poezji Artura Oppmana (Or-Ota). Pisał wiersze o wydźwięku patriotyczno-religijnym. W lipcu 1915 do Piotrogrodu przyjechała ewakuowana z Warszawy matka S-i wraz z jego rodzeństwem. S. pomagał rodzinie, wyszukiwał pracę dla braci i opiekował się matką w czasie jej długiej choroby. W t. r. otrzymał święcenia diakonackie, a na kapłana został wyświęcony 26 I 1916. Wskutek kłopotów rodzinnych nie zaliczył jednego z egzaminów i stracił prawo do dalszej nauki w Akademii.

Przez kilka miesięcy w r. 1917 S. był proboszczem parafii w Bogorodsku koło Moskwy, a następnie od września t.r. do sierpnia 1918 proboszczem w Klińcach (obecnie Klincy) w gub. czernihowskiej; równocześnie wykładał religię, język polski, łaciński i grecki w miejscowym gimnazjum, był kierownikiem tajnej polskiej grupy harcerzy, zorganizował szkołę początkową dla dzieci polskich, a także teatr amatorski, w którym wyreżyserował „Betlejem polskie” Lucjana Rydla. Był organizatorem polskich towarzystw opiekuńczych i nieformalnym przywódcą dwutysięcznej grupy Polaków, wyrzuconych przez wojnę z Polski i osiadłych w Klińcach. Jeździł do Kijowa, czyniąc starania o przyspieszenie ewakuacji swych podopiecznych do Polski, a następnie tę ewakuację organizował. Wyjechał w końcu sierpnia 1918 z jedną z wracających do Polski grup.

Warszawskie władze kościelne skierowały S-ę do Łodzi, gdzie został wikariuszem parafii Przemienienia Pańskiego. Był założycielem i prezesem Tow. «Oświata», które przejęło szkołę przy ul. Placowej. S. był prefektem w tej szkole (później noszącej jego imię), a także w ośmioklasowym gimnazjum żeńskim Romany Konopczyńskiej-Sobolewskiej oraz na kursach wieczorowych Mieczysława Barczewskiego. W lipcu i sierpniu 1919 był S. zastępcą proboszcza parafii Ojrzanów-Żelechów koło Grodziska Maz. We wrześniu t.r. został przeniesiony do Warszawy na stanowisko notariusza i archiwisty warszawskiej Kurii Metropolitalnej; zajmował się administracją „Wiadomości Archidiecezjalnych Warszawskich”. Był również kapelanem Ogniska Rodziny Marii przy ul. Zamoyskiego 30, prowadzonym przez franciszkanki dla ok. 200 sierot, prefektem w szkole kolejowej przy ul. Chmielnej, w szkole i na wieczorowych kursach handlowych Tomasza Łebkowskiego. Wygłaszał kazania w kilku warszawskich kościołach, m. in. w okresie Wielkiego Postu 1920 r. – cykl kazań pasyjnych w Katedrze św. Jana.

W początku lipca 1920 S. wystąpił do władz kościelnych o zgodę na objęcie funkcji kapelana wojskowego. Otrzymawszy odmowę, zwrócił się do bpa polowego Stanisława Galla i dzięki niemu w końcu lipca został kapelanem garnizonu praskiego; spędzał całe dnie w koszarach i na dworcach, spowiadając żołnierzy wyruszających na front. Dn. 8 VIII (wg Enc. Wojsk.: 7 VIII) t.r. na własną prośbę został mianowany kapelanem lotnym formującego się w budynku szkoły im. Władysława IV na Pradze 1. batalionu 236. pp Armii Ochotniczej, złożonego głównie z młodzieży gimnazjalnej i akademickiej. W jednej z klas urządził kaplicę.

Dn. 13 VIII S. wymaszerował wraz z batalionem na front. W Rembertowie koło Warszawy, gdzie oddział odpoczywał, dowództwo WP przydzieliło batalion do 36. pp Legii Akademickiej. Wieczorem batalion dotarł do wsi Ossów (pow. wołomiński), leżącej na linii frontu. W dn. 14 VIII 1920 S. zginął w walkach z bolszewikami koło Ossowa. Komunikat Sztabu Generalnego WP z 16 VIII podkreśla «bohaterską śmierć ks. kapelana Ignacego Skorupki […], który w stule i z krzyżem w ręku przodował atakującym oddziałom». Dowódca batalionu ppor. Mieczysław Słowikowski w swych wspomnieniach pisał, że wyraził zgodę na wzięcie udziału S-i w ataku i że widział moment upadku księdza. Natomiast W. Pobóg-Malinowski – nie podając źródła – pisze, że S. «ugodzony został zabłąkaną kulą w chwili, gdy w jakichś opłotkach, pochylony nad ciężko rannym żołnierzem udzielał mu ostatnich pociech religijnych». Ciało S-i przewieziono do Warszawy, gdzie 17 VIII odbyły się uroczystości pogrzebowe w kościele Garnizonowym przy ul. Długiej, a następnie na Powązkach z udziałem najwyższego duchowieństwa oraz przedstawicieli rządu i generalicji. Gen. Józef Haller udekorował trumnę S-i nadanym pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V kl.

Śmierć ks. S-i stała się składnikiem legendy o «Cudzie nad Wisłą». Prawica jego śmierć uznała za przełomowy moment bitwy warszawskiej. W l. trzydziestych czynione były podobno starania o beatyfikację S-i. W rocznicę śmierci w r. 1921 w Ossowie, w miejscu, w którym miał zginąć, postawiono krzyż z tabliczką informacyjną. W t.r. Polonia Amerykańska odsłoniła tablicę pamiątkową ku czci S-i w Nowym Jorku. Również w końcu lipca t.r. poświęcono mu uroczyście nagrobek na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Na płaskorzeźbie pomnika bohaterów wojny polsko-sowieckiej na warszawskim wojskowym cmentarzu znajdowała się postać S-i (płaskorzeźba została zniszczona po 1945 r.). W r. 1930 został odsłonięty pierwszy w Polsce pomnik S-i w Łodzi (płaskorzeźby tego pomnika wykonał Franciszek Sługocki), zniszczony w czasie okupacji niemieckiej, ponownie wzniesiony w r. 1989. W czerwcu 1939 postawiono w Ossowie obelisk poświęcony S-ce i innym obrońcom Warszawy; zniszczony po r. 1945, pomnik ten został odbudowany po r. 1989. W końcu l. dwudziestych powstał komitet budowy pomnika S-i w Warszawie; wojna uniemożliwiła realizację tego zamierzenia. W r. 1992 odsłonięto na gmachu Gimnazjum im. Władysława IV na Pradze tablicę upamiętniającą pobyt żołnierzy 1. batalionu 236. pp Armii Ochotniczej i S-i. W Warszawie w r. 1921 ulicę Sadową, boczną od Marszałkowskiej, nazwano imieniem S-i; ulice im. S-i znajdowały się również w in. miastach Polski, m. in. w Łodzi, Poznaniu (od r. 1931). W obu tych miastach nazwę tę zlikwidowano po r. 1945. W kilku miasteczkach podwarszawskich, m. in. w Radzyminie i Legionowie, istnieją ulice im. S-i. W r. 1923 powstało w Warszawie stowarzyszenie «Czytelni Żołnierskich im. ks. Skorupki».

Postać S-i znalazła swe odbicie w malarstwie. Na życzenie papieża Piusa XI Jan Henryk Rosen wykonał w poł. l. trzydziestych w Castel Gandolfo wielkie malowidło ścienne, wyobrażające bitwę pod Ossowem, którego postacią centralną jest S. Tenże papież polecił namalować w kaplicy polskiej w Loreto wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, a obok niej postać S-i. Prawe skrzydło tryptyku w warszawskim kościele Matki Boskiej Zwycięskiej na Kamionku pędzla Bronisława (?) Wiśniewskiego przedstawiało fragment bitwy pod Ossowem i postać S-i. Najbardziej znanym w malarstwie stalugowym jest obraz Jerzego Kossaka, przedstawiający bitwę pod Ossowem z centralną postacią S-i (namalowany w r. 1934, olej, w posiadaniu prywatnym, reprod. w: Olszański K., Jerzy Kossak, W. 1992). Podobny temat mają obrazy Romana Bratkowskiego i Bolesława Nawrockiego. Wydawano także pocztówki z ks. S-ą (w górnym rogu z Matką Boską).

Postać S-i utrwalona została w wierszu Mieczysława Zielenkiewicza „Ksiądz–bohater” („Ilustr. Kur. Codz.” z 20 VIII 1920), w dramatach: Stefana Gozdawy Wiecheckiego „Bitwa pod Radzyminem czyli śmierć księdza Skorupki” i Tadeusza Konczyńskiego „Ksiądz Skorupka” (nie druk.), w powieści Józefa Relidzyńskiego „Bój pod Radzyminem” i jego noweli „Janek”, w tomie „Z dni krwi i chwały” (P. [1925]). Publicystyka dotycząca S-i jest niezwykle obfita. Co roku, aż do r. 1939, w rocznicę śmierci ukazywało się co najmniej kilka not, artykułów czy wspomnień. Adam Grzymała-Siedlecki w „Cudzie Wisły” (W. 1920) pisał o nim jako o «ucieleśnionym pomniku heroicznego obowiązku».

W Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie przechowywane są pamiątki po S-ce: krzyż, który miał trzymać w ręku w czasie ataku, stuła oraz krzyż Virtuti Militari.

Bibliogr. Warszawy 1919–28, 1929–44; Encyklopedia Warszawy, W. 1994 (fot.); Enc. Wojsk., VII; Skorowidz historyczny nazw dzielnic i ulic Poznania, P. 1983; Zagórowski, Spis nauczycieli, I; – Bogusławska M., Dziedzictwo Kordeckiego. Ks. Ignacy Skorupka, W. 1920; Bonisławski R., Pomnik księdza–bohatera, „Dzien. Łódzki” 1996 nr 192 s. 11 (fot. rysunku pomnika z r. 1989); Drozdowski M. M., Warszawa w obronie Rzeczypospolitej. Czerwiec–sierpień 1920, W. 1993 s. 143–7; Helsztyński S., Bohater Warszawy ks. kapelan Skorupka, P. [1937] (fot.), Wyd. 2, W. 1990 (fot.); tenże, Ksiądz Ignacy Skorupka, W. [1923] (fot.); J.G. ks., Śp. ks. Ignacy Jan Skorupka, „Wiad. Archidiec. Warsz.” 1920 nr 6/8 s. 182–3; Kazimierski L. J., Cud nad Wisłą, W. 1921; [Kisielewski Z. J.] Zysław, Mały felieton. Ks. Skorupka, „Robotnik” 1920 nr 224 s. 2; Kosmowska S., Ksiądz Ignacy Skorupka, W. [1920]; Motyl B., Za kulisami nadwiślańskiego cudu, „Bez dogmatu” 1995 nr 15 s. 14; Pajzderska H. J. (Hajota), Ku czci bohatera, „Kur. Warsz.” 1920 nr 229, wyd. poranne; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia Polski. 1864–1945, Londyn 1956 II cz. 1; Puchalski Z., Odznaczenia za bitwę warszawską 1920 r., „Kron. Warszawy” 1995 nr 2 s. 114; [Romaniuk K.] Kazimierz biskup, Słowo pasterskie w setną rocznicę urodzin. Ks. Ignacy Skorupka, „Przegl. Katol.” 1993 nr 17; Rozważania o bitwie warszawskiej 1920-go roku, Londyn 1984; Sariusz-Zaleski S., Ksiądz Skorupka, W. 1920; Skaradziński B., Walki na przedpolach Warszawy. Bój o Radzymin, „Kron. Warszawy” 1995 nr 2 s. 26–7; Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, W. 1989; Sujka A., Miłość do Ojczyzny uczy męstwa, „Przegl. Katol.” 1992 nr 17 s. 4–5; Tarczyński M., Cud nad Wisłą. Bitwa warszawska 1920, W. 1990 s. 64, 67; W sprawie pomnika ks. Ignacego Skorupki w Warszawie, „Wiad. Archidiec. Warsz.” 1938 nr 3 s. 144–5; Wagner R., Jak zginął ks. Ignacy Skorupka, „Życie Warszawy” 1991 nr 192; tenże, Legenda o bitwie warszawskiej, „Bez dogmatu” 1995 nr 15 s. 12–13; Waligóra B., Bój na przedmieściu Warszawy 1920, W. 1934; – Bij bolszewika! Rok 1920 w przekazie historycznym i literackim, Oprac. C. Brzoza i A. Roliński, Kr. 1990; Bitwa warszawska 1920. 13–28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne, W. 1995 cz. 1; Konarski K., O uczniu żołnierzu, W. 1922 s. 97; Słowikowski M. Z., Bój w obronie Warszawy i śmierć ks. Skorupki. Wspomnienia historyczne z wojny 1920 roku, Londyn 1964 s. 23, 25–8, 34–5, 40–2, 50–1, 55, 57–64; – „Czas” 1920 nr 197 wyd. poranne; „Gaz. Warsz.” 1929 nr 142 B; „Harcerz” 1920 nr 22; „Ilustr. Kur. Codz.” 1930 nr 220, 1939 nr z 24 V, 4 VI; „Kur. Pol.” 1920 nr 225; „Kur. Warsz.” 1920 nr 282, 1923 nr 248 wyd. wieczorne, 1928 nr 309 wyd. wieczorne, 1935 nr 221 wyd. wieczorne, 1938 nr 7 wyd. wieczorne, 1939 nr 182 wyd. wieczorne; „Robotnik” 1921 nr 180; „Rzeczpospolita” 1920 nr 62, 64, 1928 nr 234; „Świat” 1920 nr 35 (fot.); „Żołnierz Pol.” 1920 nr 146 s. 5; – AP w W.: Akta parafii Wszystkich Świętych w W., Metryka ur. nr 1248/1893.

Stanisław Konarski